De grote glazen bol rondom sociale zekerheid

Na een aantal vakinhoudelijke blogs nu aandacht voor een aantal meer algemene en breder herkenbare onderwerpen. Niemand heeft een grote glazen bol om in de toekomst te kunnen kijken en toch is het niet heel moeilijk om in deze bizarre (Corona) tijden net voor de verkiezingen voor een aantal ‘sociale zekerheid gerelateerde’ onderwerpen wat voorspellingen te doen.

Sociale zekerheid en politiek

De verkiezingskoorts stijgt en de kopstukken van de politieke partijen gaan ons burgers in de BV Nederland haarfijn uitleggen hoe het gesteld is met bijvoorbeeld de werkgelegenheid. Mijn verwachting is dat Links geen kans onbenut zal laten om Rechts en het Midden de schuld te geven van de oplopende WW-cijfers. Het zou heel onverstandig van ze zijn maar of ze de verleiding kunnen weerstaan? Rechts en het Midden zullen hun afkeuring over dit soort politieke spelletjes uitspreken omdat het ongepast is om over de rug van zoveel Corona-gedupeerde werkelozen punten te willen scoren. Maar wanneer we kijken naar de WW-cijfers, wat is dan handig om te weten en wat zullen de politici vast niet vertellen?

Naar verwachting is het dempende effect van de NOW-regelingen rond mei/juni 2021 uitgewerkt en zullen de cijfers tegen die tijd ergens richting recordhoogten spurten: richting de 450.000 mensen in de WW. Dat is iets meer dan op het hoogtepunt van de financiële crisis, maar:

• Dat hoogtepunt werd toen pas na 5 jaar bereikt, nu na 1,5 jaar;
• Toen was de vangnetwerking van de WW voor een groot deel van het bestand nog een stuk langer dan nu (5 jaar);
• Tegen die tijd (05/06-21) is er al een substantieel deel van de jeugdige werklozen door de WW ‘heen gezakt’ en doorgestroomd richting Bijstand terwijl deze groep vroeger nog WW gehad zouden hebben;
• Een grote groep mensen ontvangt een tijdelijke WGA-uitkering die eigenlijk overeenkomt met de WW.

Dus als we naar de grootste groepen mensen zonder betaald werk kijken, dan zijn dat alleen al voor de; WW (450.000) + Bijstand (450.000) = 900.000 mensen. Voor politieke partijen dus een belangrijke groep omdat ze als groep samen (kiesdeler circa 70.000 in 2017) een kleine 13 zetels in de 2e Kamer vertegenwoordigen! Wanneer we de arbeidsongeschikten van de BV Nederland meetellen kunnen we de verdubbellaar inzetten: ruim 800.000 in de pot WAO, WIA, Wajong en nog eens ruim 100.000 in de Ziektewet. Naar beneden afgerond nog eens 900.000 mensen, samen dus goed voor nog eens een kleine 13 zetels. Electoraal is het dus aantrekkelijk om deze groep extra aandacht te geven en ondersteuning te beloven met daarnaast inkomenszekerheid. Of dit werkt is maar zeer de vraag omdat een erg groot deel van deze mensen wel deel uitmaakt van een van deze groepen, maar zichzelf mogelijk niet als zodanig (h)erkent, bijvoorbeeld; ‘ik zit wel in de WW, maar dat is maar even, ik hoor hier niet thuis. Als Corona dadelijk weg is ben ik zo weer aan het werk’.

Verzuimpercentages

Op 11 februari 2021 publiceerde het CBS de verzuimcijfers voor Nederland en het laatste kwartaal 2020 noteerde een record met een gemiddeld percentage van 4,9% het hoogste sinds 2002. Wat er straks in de debatten niet wordt uitgelegd is dat dit gemiddelde juist niet van toepassing is voor de sectoren waar de pijn de Nederlandse belastingbetaler extra hard raakt, want bijvoorbeeld bij Onderwijs, Zorg, en de Politie ligt het verzuimpercentage op 7,5%. De verzuimpercentages zijn ook nog eens extra verlaagd met de factor van het percentage parttimers. Dus stel dat een organisatie 6% verzuim heeft en de helft is parttimer dan is het eigenlijke verzuimpercentage 12%. Het is erg verleidelijk om bij dit soort oersaaie onderwerpen vervolgens te denken; ‘nou en? Lekker belangrijk allemaal…’

Waarom toch wel belangrijk?

Maakt niet uit wie er gaat winnen bij de verkiezingen, 2021 wordt het eerste jaar van echt stevige lastenverzwaringen en daarom wordt de herverdeling van de kosten van de sociale zekerheid achter de schermen steeds belangrijker. In Nederland wordt verzuim en arbeidsongeschiktheid voor het grootste deel door de werkgevers betaald. Die financiering beslaat in het uiterste geval 12 jaar: 2 jaar loondoorbetaling verzuim en 10 jaar WGA. Bij de meeste overheidsorganisaties is het overigens 13 jaar omdat die in de CAO bij ziekte een loondoorbetalingsverplichting van 3 jaar hebben opgenomen. Bij de Haagse beleidmakers is er extra aandacht voor de lastendruk omdat Nederlandse werkgevers (voor de Corona!) samen jaarlijks zo’n 24 miljard Euro aan kosten verzuim en arbeidsongeschiktheid moeten financieren. Het wordt dus politiek erg belangrijk om uiterst behoedzaam om te gaan met de gevoeligheid van extra lastenstijgingen vanwege hogere WW, terugbetaling NOW en andere kostencomponenten.

Het ligt daarom voor de hand dat er bij meerdere politieke partijen in de verkiezingsprogramma’s ruimte wordt gemaakt voor beleid dat is gericht op de hervorming van de financiering van verzuim en arbeidsongeschiktheid. Interessant is het om te zien welke partijen daarbij zullen inzetten op een dominante rol voor het UWV. Dat is immers samen met de Belastingdienst en het CBR verwikkeld in diepgaande onderzoeken (parlementaire enquête) aangaande de zwaar ondermaatse dienstverlening. Aan de andere kant is er vooral op Links bezwaar tegen nog meer invloed van private dienstverleners zoals de Arbodiensten. Al jarenlang is het grote bezwaar dat zij door de werkgevers worden betaald en daarom onvoldoende onafhankelijk zouden zijn.

Aan de andere kant maken de torenhoge lasten het voor werkgevers en organisaties het steeds aantrekkelijker om het verzuim en de arbeidsongeschiktheid daadwerkelijk aan te pakken. Niet met algemene programma’s voor preventie en duurzame inzetbaarheid op organisatieniveau, maar met nieuwe beleidsmodellen voor gerichte dienstverlening op werknemersniveau. De individuele werknemer staat centraal en de te leveren dienstverlening moet daarop aansluiten; sneller, beter, meer gericht en goedkoper dan nu het geval is. Herleidbaar en controleerbaar binnen de kaders van de Avg (privacy-wetgeving).

Dus stel je nou eens een groepje beleidmakers van een politieke partij voor dat het volgende boodschappenbriefje als opdracht krijgt:

• geen nieuwe wetgeving met lastenverzwaring voor werkgevers;
• geen extra taken richting UWV;
• geen extra taken richting de bestaande arbodiensten;
• geen oplossingen die strijdig zijn met de nieuwe privacy-regels;
• als het kan een paar miljard lastenverlichting omdat we ‘succes en wisselgeld’ nodig hebben;
• zorg dat je met iets komt waarmee we de andere partijen op achterstand kunnen zetten.

Wat zijn dan een paar mogelijke antwoorden?

1. Geen sturende extra rol (op de verzuimbegeleiding) door UWV en ook niet door de Arbodiensten: dan blijft als logische oplossing blijft over: de werkgevers zelf. Aanvullend beleid en eventueel ‘lichte wetgeving’ om dit te stimuleren en er voor te zorgen dat werkgevers handvatten krijgen mbt verzuim in combinatie met thuiswerken;
2. zorg dat er mogelijkheden komen om te besparen en maak de besparingen inzichtelijk; 10% minder verzuim en arbeidsongeschiktheid is 2,4 miljard Euro;
3. stimuleer dat werkgevers en organisaties meer schakelen op de financiering van verzuimreparatie in plaats van teveel aandacht en geld aan preventie te besteden en zorg voor oplossingen waar het de Avg betreft, reparaties zijn individueel en ‘hard’ aantoonbaar;
4. stimuleer dat werkgevers en werknemers meer gaan samenwerken op het gebied van verzuim en arbeidsongeschiktheid waarbij de vrijblijvendheid van werknemers beknot wordt;
5. zorg dat, net als in de rest van Europa, dat de verplichtingen om te re-integreren eerlijker worden verdeeld en minder eenzijdig bij de werkgever komen te liggen;
6. stimuleer re-integratie door werken meer te belonen;
7. regel wettelijke afslankingsverplichtingen op de loondoorbetalingsverplichtingen door de CAO-bepalingen voor de 3e en 4e jaars verzuimjaren;
8. zorg voor een verbod op arbeidsongeschiktheidsverzekeringen die niet werken bij arbeidsgeschiktheid belonen;
9. zorg dat er voor werkgevers een lijst komt die ervoor zorgt dat zij niet langer kunnen worden verplicht om allerlei premies voor dergelijke ‘arbeidsongeschiktheidsverzekeringen’ te moeten betalen.

Zomaar wat mogelijkheden uit de losse pols, maakbaar en verdedigbaar en nog belangrijker; noodzakelijk, zeker waar het verzuim en de arbeidsongeschiktheid percentages bij de overheid betreft. De betaalbaarheid van de Zorg en de financiering van ons sociale stelsel zullen de komende 5 tot 10 jaar als nooit te voren onder druk komen te staan. Dan is het beter om nu om te buigen dan straks echt zwaar te moeten opereren. Ben benieuwd wat politiek Den Haag de komende weken qua verkiezingen over ons vakgebied te melden heeft.

Bedankt voor jullie tijd, blijf allemaal gezond en veel leesplezier op verzuimdynamiek.nl

Hartelijke groet,

Herwin Schrijver